حقوق متقابل والدین و فرزندان از دیدگاه اسلام

به گزارش پارسینه، اسلام نه‌تنها والدین را به رعایت حقوق فرزندان سفارش می‌کند، بلکه شکستن دل فرزندان و آزار روحی آن‌ها را گناهی بزرگ می‌داند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در این‌باره می‌فرمایند: «یَلزَمُ الوالِدَینِ مِن عُقوقِ الوَلَدِ ما یَلزَمُ الوَلَدَ لَهُما مِن العُقوق»؛ پدر و مادر نیز در قبال آزردن فرزند، همان‌گونه مؤاخذه می‌شوند که فرزند در آزار دادن آن‌ها دچار عقوبت خواهد شد.

مصادیق آزردن فرزندان از دیدگاه اسلام

1. عیب‌جویی و سرزنش بی‌جا

قرآن کریم در سوره حجرات آیه 11 به صراحت می‌فرماید: «وَ لا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُم»؛ یعنی از عیب‌جویی نسبت به دیگران پرهیز کنید. این دستور نه‌تنها در مورد روابط عمومی بلکه در چارچوب خانواده نیز حاکم است. سرزنش و عیب‌جویی بی‌جا از فرزندان می‌تواند موجب دل‌شکستگی و بروز مشکلات روحی در آنان شود.

2. تکبر و غرور در رفتار با فرزندان

یکی دیگر از مواردی که می‌تواند دل فرزند را بشکند، برخورد والدین از موضع برتری و تکبر است. قرآن کریم در سوره لقمان آیه 18 می‌فرماید: «لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً»؛ یعنی در زمین با تکبر راه نرو. تکبر در رفتار با فرزندان نیز از مصادیق دل‌آزاری است که والدین باید از آن پرهیز کنند.

3. مسخره کردن فرزند

قرآن در آیه 11 سوره حجرات می‌فرماید: «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا لا یسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ». مسخره کردن، به ویژه توسط والدین، می‌تواند عواقب بسیار منفی بر روحیه و اعتمادبه‌نفس فرزند داشته باشد.

4. نادیده گرفتن نیازهای احساسی فرزند

برگرداندن صورت و نادیده گرفتن فرزند در تعاملات روزمره نیز از مصادیق شکستن دل است. قرآن کریم در سوره لقمان آیه 18 می‌فرماید: «وَ لا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنَّاسِ». احترام به فرزند و توجه به نیازهای احساسی او از مهم‌ترین وظایف والدین است.

5. غیبت و دخالت‌های بی‌مورد در زندگی فرزند

قرآن در سوره حجرات آیه 12 می‌فرماید: «وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا یغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضا». والدین باید از دخالت‌های بی‌مورد و کنکاش در زندگی فرزند پرهیز کرده و اجازه دهند فرزندان استقلال فکری و شخصیتی پیدا کنند.

6. استفاده از نام‌های تحقیرآمیز برای فرزندان

قرآن کریم در همان آیه 11 سوره حجرات تأکید دارد: «وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقابِ». نامیدن فرزندان با القاب ناپسند یا الفاظ توهین‌آمیز، موجب تحقیر و آزردگی خاطر آنان خواهد شد.

عواقب شکستن دل دیگران از دیدگاه ائمه

شکستن دل فرزند یا مؤمن، عواقب سنگینی در دنیا و آخرت دارد. حضرت محمد (ص) فرمودند: «مَن آذی مُؤمِنا فَقَد آذانی، ومَن آذانی فَقَد آذَی اللّه َ عزّ و جلّ...»؛ هر کس مؤمنی را بیازارد، مرا آزرده و هر کس مرا بیازارد، خدا را آزرده است و چنین فردی در تمامی کتب آسمانی نفرین شده است. (بحار الأنوار، ج 67، ص 72)

امام حسین (ع) نیز فرمودند: «یا بُنَیَّ اِیّاکَ وَ ظُلْمَ مَنْ لایَجِدُ عَلَیْکَ ناصِراً اِلاَّ اللّه»؛ فرزندم! از ظلم به کسی که غیر از خدا یاوری ندارد، بپرهیز. (اعیان الشیعه، ج 1، ص 620)

امام صادق (ع) نیز در این زمینه می‌فرمایند: «إِذا کانَ یومُ القیامةِ نادی منادٍ: أَینَ الصدودُ لأَولِیائِی؟»؛ در روز قیامت، ندا داده می‌شود: کجایند آزاردهندگان دوستان من؟ (الکافی، ج 2، ص 351)

دل‌شکستن در نهج‌البلاغه

حضرت علی (ع) در نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «أَمّا الظّلم الّذی لا یُترکُ، فَظلمُ العباد بَعضُهُم بَعضاً»؛ ظلمی که بخشوده نمی‌شود، ظلم بندگان به یکدیگر است. (نهج البلاغه، خطبه 175)

آن حضرت در روایت دیگری می‌فرمایند: «جَعلَ الله سُبحانه حُقوقُ عبادِهِ مُقدّمةً علَی حُقُوقهِ»؛ خداوند حقوق بندگانش را بر حقوق خود مقدم داشته است. (میزان الحکمه، ج 2، ص 480)

حقوق فرزندان در اسلام

پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «چنانچه فرزند عاق والدین می‌شود اگر حقوق آن‌ها را رعایت نکند، والدین نیز عاق فرزند می‌شوند اگر حقوق فرزند را به جا نیاورند.» حقوق فرزند شامل نکات زیر است:

1. تربیت نیکو و تأمین آرامش

   امام سجاد (ع) فرمودند: «حق فرزند این است که بدانی او از تو است و نیک و بد این جهانش به تو بستگی دارد.»

2. احترام به اختیار و استقلال فرزند

   والدین نباید فرزندان را مجبور به زندگی طبق سلیقه خود کنند. امام علی (ع) می‌فرمایند: «فرزندان خود را به عادات و آداب خود مجبور نکنید، زیرا آن‌ها برای زمانی غیر از زمان شما خلق شده‌اند.»

3. رفاقت با فرزندان

   پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «هر کس کودکی داشته باشد باید با او مانند خودش رفتار کند.»

اسلام با تأکید بر حقوق متقابل والدین و فرزندان، به دنبال ساختن خانواده‌ای سالم و جامعه‌ای متعادل است. والدین با رعایت حقوق فرزندان و پرهیز از دل‌آزاری، می‌توانند نسلی سالم، شاداب و دین‌دار تربیت کنند.